Gaz yağı, ham petrolün damıtılmasıyla elde edilen bir hidrokarbon karışımıdır. Kimyasal olarak, karbon zincirleri 10 ila 16 karbon atomu uzunluğunda olan moleküllerden oluşur (C10-C16). Bu, onu benzin (daha hafif) ve dizel (daha ağır) arasında bir yakıt haline getirir. Kerosen, berrak veya hafif sarımsı bir sıvıdır ve yanarken temiz bir alev üretir, bu da onu lambalar ve jet motorları için ideal kılar.
Gaz yağı, ham petrolün rafinerilerde işlenmesiyle üretilir. İşte bu sürecin basit bir anlatımı:
Ham Petrolün Toplanması:
Ham petrol, yer altındaki rezervuarlardan çıkarılır. Bu, genellikle petrol kuyuları aracılığıyla yapılır. Ham petrol, farklı hidrokarbonların karmaşık bir karışımıdır.
Rafineriye Taşıma:
Çıkarılan ham petrol, boru hatları veya tankerlerle rafinerilere taşınır. Burada işlenerek farklı ürünlere ayrıştırılır.
Fraksiyonel Damıtma:
Rafineride ham petrol, bir damıtma kulesinde ısıtılır (yaklaşık 350-400°C). Isı, petrolün farklı bileşenlerinin kaynama noktalarına göre ayrılmasını sağlar.
Kerosen, 150-275°C arasında kaynayan bir fraksiyon olarak toplanır. Bu, benzinden (40-150°C) daha ağır, dizelden (275-350°C) daha hafif bir bileşendir.
Damıtma kulesinde kerosen, orta seviyelerde birikir ve ayrı bir boruyla toplanır.
Arıtma ve Saflaştırma:
Ham kerosen, kükürt, aromatik bileşikler ve diğer istenmeyen maddeleri içerebilir. Bu maddeler, çeşitli kimyasal işlemlerle (örneğin, hidrojenasyon veya kükürt giderme) uzaklaştırılır.
Bu işlem, kerosenin daha temiz yanmasını ve kokusuz olmasını sağlar. Özellikle aydınlatma için kullanılan kerosen, bu aşamada yüksek saflıkta olur.
Katkı Maddeleri (Opsiyonel):
Jet yakıtı için kerosen, donmayı önleyici maddeler veya korozyon inhibitörleri gibi katkı maddeleriyle zenginleştirilebilir.
Aydınlatma için kullanılan gaz yağı genellikle daha az katkı içerir.
Depolama ve Dağıtım:
Saflaştırılan kerosen, tanklarda depolanır ve tenekeler, variller veya tankerlerle kullanıcılara dağıtılır. Köylerde gaz yağı, küçük bidonlarla bakkallara ulaşırdı.
Bileşimi: Kerosen, alkanlar (parafinler), sikloalkanlar ve az miktarda aromatik hidrokarbonlardan oluşur. En yaygın bileşenleri, C12H26 gibi moleküllerdir.
Yanma Özelliği: Kerosen, oksijenle birleştiğinde karbondioksit (CO²) ve su (H²O) üretir. Temiz yandığı için lambalarda duman veya is çıkarmaz.
Kimyasal denklem (basitleştirilmiş):
C12H26 + 18.5O2 → 12CO2 + 13H2O + enerji
Neden Parlak Yanar?: Kerosenin yüksek enerji içeriği ve düşük uçuculuğu, sabit ve parlak bir alev sağlar. Bu, onu gaz lambaları için mükemmel bir yakıt yapar.
Osmanlı ve erken Cumhuriyet döneminde gaz yağı, genellikle ithal edilirdi (ABD veya Rusya’dan). Ancak 1940’lardan itibaren Türkiye’de Batman ve İzmit rafinerileri, yerel gaz yağı üretimine başladı. Köylerde kullanılan gaz yağı, basit damıtma teknikleriyle üretilen, genellikle düşük saflıkta bir üründü. Bu, lambalarda hafif bir koku veya is bırakabilirdi.
Bugün kerosen, daha çok jet yakıtı olarak kullanılıyor (Jet A veya Jet A-1). Rafineriler, modern teknolojilerle daha temiz ve verimli kerosen üretiyor. Aydınlatma için gaz yağı ise, LED lambaların yaygınlaşmasıyla azaldı, ancak bazı kırsal bölgelerde veya acil durumlarda hâlâ tercih ediliyor.
Gaz yağı, ham petrolün damıtılmasıyla elde edilen, hem basit hem de çok yönlü bir yakıttır. Rafinerilerde ısıtma, ayırma ve saflaştırma süreçlerinden geçerek lambalarımızı aydınlatan veya uçakları uçuran bir sıvıya dönüşür. Kerosenin kimyası, insanlığın enerji arayışının bir özeti gibidir: doğadan alınan karmaşık bir madde, bilim ve teknolojiyle günlük hayatı kolaylaştıran bir mucizeye çevrilir. Gaz lambasının titrek ışığında saklı olan bu kimya, geçmişin anılarını bugün de canlı tutar.
